Ocena zdolności kredytowej firmy (ocena scoringowa / scoring model)

Zarządzanie przedsiębiorstwem, rozumiane jako nieustanny proces podejmowania decyzji, komplikuje się w warunkach rosnącej konkurencji oraz dynamicznie zmieniającego się otoczenia. Stwierdzenie to dotyczy szczególnie relacji z kontrahentami i wyboru sposobu ich realizacji. Analiza finansowa umożliwia badanie czynników kształtujących wyniki finansowe, monitorowanie zysków ze sprzedaży oraz kosztów własnych, co stanowi bazę do podejmowania decyzji, dotyczących zarówno bieżącej jak i przyszłej działalności gospodarczej. Jednak dla objęcia oceną całości funkcjonowania przedsiębiorstwa należy ją rozszerzyć o elementy jakościowe.

Scoring służy do diagnostyki wyprzedzającej podjęcie decyzji o rozpoczęciu współpracy z innym podmiotem gospodarczym. Nie jest też precyzyjną prognozą zmian jego sytuacji finansowej – nie wszystko o danym podmiocie jest zawsze wiadome osobom przygotowującym tę ocenę. Jest to raczej pewna hipoteza co do tej sytuacji np. w okresie roku, czy kontraktu, do której należy podchodzić w odpowiednią ostrożnością, analizując także stale rozwój sytuacji w otoczeniu badanego podmiotu.

Przyczyną konieczności wykonywania oceny scoringowej przez przedsiębiorstwa są zmiany zdolności kredytowej obecnych i potencjalnych partnerów biznesowych. Zdolność kredytowa jest zespołem cech podmiotu gospodarującego określającego możliwość regulowania zobowiązań wynikających z umów.

Termin credit scoring oznacza proces kwantyfikacji prawdopodobieństw wypłacalności na podstawie punktów przyznanych poszczególnym cechom potencjalnego kredytobiorcy oraz podejmowania na tej podstawie decyzji o przyznaniu bądź odnowie kredytu.

Scoring, (karta scoringowa, albo model scoringowy), jako produkt finalny jest zbiorem kilku zazwyczaj ok. 8–10 cech, za które – w zależności od poziomu cechy – przyznawane są punkty. Suma określa ocenę punktową klienta. I choć jest to tylko kwestia umowna, zwyczajowo im wyższa ocena punktowa, tym kontrahent jest lepiej oceniany. Jednakże to, jak definiuje się klienta lepszego, uzależnione jest od celu zastosowania karty scoringowej i jest uwzględniane w procesie jej budowy. Zdecydowana większość kart scoringowych służy do oceny wiarygodności kredytowej i ocenia prawdopodobieństwo niewypłacalności, dlatego im wyższa ocena (ilość punktów), tym niższe prawdopodobieństwo bankructwa.

Modele scoringowe można podzielić według wielu kryteriów, z których dwa wydają się szczególnie ważne. Z tego punktu widzenia wyróżniamy modele eksperckie, stworzone w oparciu o wiedzę ekspertów oraz modele statystyczne, zbudowane na podstawie danych wewnętrznych i zewnętrznych z użyciem metod statystycznych. Konstrukcja porządnego systemu ratingowego jest bardziej złożona, ocenę punktową wynikającą z modelu dzieli się na przedziały odpowiadające kolejnym ratingom. Jak wspomniano wcześniej, zazwyczaj im wyższa ocena punktowa, tym lepszy rating klienta.

Budowa modelu scoringowego w pewnym uogólnieniu przebiega w następujących etapach:
1) Zebranie wszystkich możliwych danych dotyczących modelowanego zjawiska;
2) Dyskretyzacja zmiennych – czyli grupowanie zmiennych w przedziały, o podobnym poziomie ryzyka, np. zmienną jest wartość określonego wskaźnika, czy czas od założenia przedsiębiorstwa.
3) Modelowanie i analiza wyników.
4) Dokumentacja.

Warto zwrócić uwagę na to, że samo wygenerowanie modelu, o ile dane są już przygotowane (czyli etap modelowania zajmuje od kilku sekund do kilku minut), budowa karty czysto teoretycznie może zająć jeden dzień. W praktyce jednak taki harmonogram jest nierealny. Budowa modelu scoringowego wymaga wykorzystania wszystkich dostępnych danych historycznych o najwyższym poziomie szczegółowości. W praktyce to zadanie zajmuje większość czasu budowy modelu. Pozostałe etapy budowy modelu nie są już tak czasochłonne, ale należy pamiętać o tym, że budowa nie jest procesem liniowym. Zwykle budowanych jest kilka modeli aż do uzyskania satysfakcjonującego rezultatu. W tym czasie często następuje powrót do etapu obróbki danych, a nawet zachodzi konieczność zebrania dodatkowych danych. Ale, co ważne podkreślenia, pośpiech często odbija się negatywnie na jakości narzędzia do oceny kontrahentów.

Scoring to narzędzie wspomagające proces decyzyjny. Wspiera optymalizowanie ryzyka działalności kredytowej (udzielenie kredytu kupieckiego), ale też zamówienia towaru, czy usługi u dostawcy. Dzięki identyfikacji złych podmiotów można wprowadzić narzędzia obrony wyniku działalności operacyjnej przedsiębiorstwa – jak limity, czy polityki zarządzania ryzykiem kredytowym. Ale zawsze istotnym instrumentem w tym procesie jest scoring kredytowy, będący podstawą do kolejnych decyzji i działań – np. wystąpienia o zabezpieczenie ryzyka kredytowego (ekspozycji płatności, czy zastąpienia). Czyli za pomocą scoringu optymalizuje się proces współpracy z wszystkimi kontrahentami.

Scoring to narzędzie wspomagające proces decyzyjny. Wspiera optymalizowanie ryzyka działalności kredytowej (udzielenie kredytu kupieckiego), ale też zamówienia towaru, czy usługi u dostawcy. Dzięki identyfikacji złych podmiotów można wprowadzić narzędzia obrony wyniku działalności operacyjnej przedsiębiorstwa – jak limity, czy polityki zarządzania ryzykiem kredytowym. Ale zawsze istotnym instrumentem w tym procesie jest scoring kredytowy, będący podstawą do kolejnych decyzji i działań – np. wystąpienia o zabezpieczenie ryzyka kredytowego (ekspozycji płatności, czy zastąpienia). Czyli za pomocą scoringu optymalizuje się proces współpracy z wszystkimi kontrahentami.

Zatem scoring to narzędzie oceny zdolności badanego podmiotu do wykonania określonej czynności. W przypadku scoringu kredytowego ocenia się, czy badany podmiot będzie zdolny do wywiązania się ze zobowiązania. Stosowanie modeli scoringowych obecnie to konieczność. Wręcz krytyczny czynniki sukcesu w dobie wysokiej dynamiki otoczenia, zalewu informacji i konieczności szybkiego podejmowania decyzji. Jest to ważny czynnik sukcesu przedsiębiorstwa – często nietrafione udzielenie kredytu kupieckiego kosztuje roczne zyski, a często kończy się nawet bankructwem wierzyciela.

Nieterminowe płatności, często celowo nieregulowane na czas, to czynnik ryzyka negatywnie wpływający na przetrwanie ok. 36% polskich przedsiębiorstw. 62% przedsiębiorców jest przekonanych, że klienci nie płacą im celowo - powód: ich problemy finansowe, błędy w księgowości i zarządzaniu płatnościami oraz złe procesy kontrolne i kontrolingowe. Wpływa to na ograniczenie zatrudnienia i redukcję rentowności (to drugie głownie w rezultacie niewypłacalności klientów).

W rezultacie zastosowania podejścia bazującego na ocenie scoringu kredytowego następuje:
- oddzielenie złych podmiotów (o złej sytuacji finansowej, wysokim prawdopodobieństwie niewywiązania się ze zobowiązań) od dobrych (o akceptowanej zdolności do realizacji zobowiązań);
- podejmowanie decyzji o warunkach współpracy na podstawie obiektywnych kryteriów;
- ograniczenie błędów ludzkich;
- redukcja kosztów (też kosztów błędnych decyzji);
- optymalizacja procesu oceny klientów i dostawców bez niepotrzebnej redukcji dynamiki biznesu.